Ζάχαρο, πίεση και καρδιά

Από τον Μιχάλη Κυριακίδη

Η

 στεφανιαία νόσος, τα εγκεφαλικά επεισόδια κι η περιφερική αγγειοπάθεια αποτελούν μορφές της καρδιαγγειακής νόσου που προκαλούν στην Ευρώπη περίπου 4.000.000 θανάτους κάθε χρόνο. Η στεφανιαία νόσος (ισχαιμική καρδιοπάθεια) αποτελεί σήμερα για το Δυτικό κόσμο το πιο σοβαρό ιατρικό πρόβλημα. Υπολογίζεται ότι κάθε 3’ πεθαίνει κάποιο άτομο από την πάθηση αυτή. Υπολογίζεται επίσης, ότι ένας στους πέντε άνδρες θα έχει κάποιο καρδιακό επεισόδιο πριν από τα 65 χρόνια του κι ότι οι μισοί από αυτούς θα πεθάνουν. Η επίπτωση της στεφανιαίας νόσου στον ενήλικο πληθυσμό - λαμβάνοντας υπόψη την κατανομή της ηλικίας  - εκτιμήθηκε στους 110 θανάτους για κάθε 100.000 άτομα το χρόνο (θνησιμότητα) κι ειδικότερα στους 79 θανάτους για κάθε 100.000 άνδρες και στους 31 θανάτους για κάθε 100.000 γυναίκες.

Από την άλλη πλευρά, είναι σίγουρο ότι μπορούμε να προλάβουμε τη δημιουργία και να τιθασεύσουμε την εξέλιξη της στεφανιαίας νόσου, σε μεγάλο βαθμό και σε μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Η πρόληψη της στεφανιαίας νόσου απαιτεί συνεχή, έντονη κι επίπονη προσπάθεια, αφού η αιτιολογία της είναι πολυπαραγοντική κι οφείλεται σε πολλούς γνωστούς, αλλά και σε άλλους άγνωστους παράγοντες που κάθε ένας από αυτούς συμβάλλει με άλλοτε άλλο ποσοστό στην πρόκληση της νόσου σε κάθε άτομο. Οι πιο γνωστοί παράγοντες κινδύνου  στην πρόκληση κι εξέλιξη της στεφανιαίας νόσου είναι:

·        Η διατροφή

·        Το κάπνισμα

·        Η πίεση

·        Ο σακχαρώδης διαβήτης

·        Η έλλειψη σωματικής άσκησης

Ο κίνδυνος των καρδιαγγειακών επιπλοκών δεν προκύπτει από το άθροισμα των προαναφερθέντων παραγόντων κινδύνου, αλλά από τον πολλαπλασιασμό τους. Θα πρέπει όμως, να τονισθεί ότι κάποια άτομα φαίνεται να διαθέτουν ένα είδος κληρονομικής προστασίας, εν αντιθέσει με κάποια άλλα που φαίνεται να είναι περισσότερο επιρρεπή. Σε κάθε περίπτωση όμως, το καλύτερο είναι η καταπολέμηση καθενός από τους παράγοντες κινδύνου χωριστά.

Πιθανότητα για έμφραγμα του μυοκαρδίου στα προσεχή 8 χρόνια σε σχέση με τους παράγοντες κινδύνου.

Α. Κανένας παράγοντας κινδύνου

Β. Κάπνισμα τσιγάρων

C. Κάπνισμα τσιγάρων κι υψηλή χοληστερόλη

D. Κάπνισμα τσιγάρων, υπέρταση, κι υψηλή χοληστερόλη

Πράσινο χρώμα για τους άνδρες, κίτρινο χρώμα για τις γυναίκες.

          Η κακή διατροφή με τα επακόλουθά της (παχυσαρκία, υπέρταση κι αυξημένη χοληστερόλη στο αίμα) θεωρείται από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για τη δημιουργία της ισχαιμικής καρδιοπάθειας. Οι συνέπειες της κακής δίαιτας έγιναν έγκαιρα αντιληπτές και παρά τις δυσκολίες στο να πεισθούν μεγάλες ομάδες πληθυσμού να διατρέφονται καλύτερα (πιο υγιεινά) και παρά τις μικρότερες προσπάθειες που καταβάλλονται από τα άτομα σε σχέση με εκείνες που απαιτούνται, εντούτοις η προσπάθεια σε αυτή την κατεύθυνση έχει αρχίσει να αποδίδει καρπούς, με αποτέλεσμα τη μείωση των θανάτων από στεφανιαία νόσο κατά 37% στις ΗΠΑ, 35% στην Αυστραλία, 30% στη Νέα Ζηλανδία και κατά 26% στον Καναδά.

         

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι χρόνια πάθηση, η οποία μπορεί να παραμείνει «σιωπηλή» για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Είναι νόσημα που δεν μπορεί να ιαθεί οριστικά, μπορεί όμως να ελεγχθεί με τη βοήθεια της φαρμακευτικής θεραπείας και της «πειθαρχίας» που επιβάλλεται να επιδεικνύουν οι διαβητικοί σε σχέση με τον τρόπο της διαβίωσής τους. Η τέλεια ρύθμιση των επιπέδων του σακχάρου έχει στόχο την πρόληψη τόσο των οξέων, όσο και των χρόνιων επιπλοκών της νόσου.

          Στο διαβήτη είναι σα να συνυπάρχουν συγχρόνως όλοι οι προδιαθεσιακοί παράγοντες κινδύνου για την πρόκληση καρδιοπάθειας.        Αγγειοπάθεια με ή χωρίς υπέρταση, αυξημένα τα τριγλυκερίδια στο αίμα, αυξημένη η ολική χοληστερόλη κι η «κακή» χοληστερόλη (LDL), μειωμένη η «καλή» χοληστερόλη (HDL) κι αυξημένο το ινωδογόνο που προδιαθέτει σε θρομβώσεις.

          Άτομα με διαβήτη - ακόμα και χωρίς ιστορικό καρδιοπάθειας - αντιμετωπίζουν κίνδυνο να εκδηλώσουν στα επόμενα χρόνια της ζωής τους καρδιοπάθεια στον ίδιο βαθμό με άτομα που έχουν ήδη ιστορικό καρδιοπάθειας, αλλά όχι διαβήτη. Αυτό σημαίνει ότι ο διαβητικός μπορεί να θεωρείται, με την ευρεία έννοια του όρου και «καρδιοπαθής». Ο μεγαλύτερος «δολοφόνος» των ενήλικων διαβητικών είναι οι παθήσεις της καρδιάς και τα εγκεφαλικά επεισόδια, παθήσεις στις οποίες αποδίδεται το 65% των θανάτων. Οι θάνατοι από καρδιά στους ενήλικες διαβητικούς είναι 2 έως 4 φορές περισσότεροι από ότι στους ενήλικες χωρίς σακχαρώδη διαβήτη. Ακόμη κι άτομα που βρίσκονται σε προ – διαβητική φάση (διαταραχή της καμπύλης γλυκόζης) διατρέχουν τουλάχιστον διπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Σύμφωνα με δεδομένα μεγάλων κλινικών μελετών, ένα ποσοστό 50% περίπου, κατά τη στιγμή της διάγνωσης του διαβήτη, έχει ήδη καρδιαγγειακές επιπλοκές.

Όσο πιο νωρίς στη ζωή εμφανίζεται ο διαβήτης κι όσο λιγότερο καλά ρυθμίζεται, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες για επιπλοκές στην καρδιά, τον εγκέφαλο, τους νεφρούς και τα μάτια.

          Στο διαβήτη η υψηλή συγκέντρωση του σακχάρου στο αίμα προκαλεί από νωρίς «αθόρυβα» βλάβες στις αρτηρίες που χάνουν την ελαστικότητά τους κι αναπτύσσουν πιο εύκολα και πιο γρήγορα αθηροσκλήρωση. Οι αρτηρίες της καρδιάς προσβάλλονται πολύ συχνά, έτσι που ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί την έβδομη αιτία καρδιολογικού θανάτου.

          Επιπλέον, οι Rubin J και συνεργάτες (στο ιατρικό περιοδικό J Am Coll Cardiol 2012; 59: 484-9) διαπίστωσαν σε μελέτη 10.000 διαβητικών χωρίς κλινικά στοιχεία στεφανιαίας νόσου ή καρδιακής ανεπάρκειας, ότι τα αυξημένα επίπεδα του σακχάρου (γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη > 6,5) συνοδεύονταν κι από αυξημένα επίπεδα τροπονίνης στο αίμα, καρδιακού ενζύμου που χαρακτηρίζει τη μυοκαρδιακή νέκρωση, δηλαδή διαπίστωσαν ότι τα αυξημένα επίπεδα του σακχάρου δημιουργούσαν και μικρού βαθμού νέκρωση του μυοκαρδίου, πέρα από τη δημιουργία της αθηροσκλήρωσης των στεφανιαίων αρτηριών.

          Οι παθοφυσιολογικές βλάβες (αθηρωματική πλάκα) των στεφανιαίων αρτηριών στο διαβήτη δε διαφέρουν στη σύστασή τους από αυτές των μη διαβητικών ατόμων, εν τούτοις τα στεφανιογραφικά ευρήματα δείχνουν στενωτικές βλάβες πλέον διάχυτες και πολυεστιακές, ακόμα και στις νέες γυναίκες που διατηρούν ένα πλεονέκτημα έναντι των ανδρών κατά την αναπαραγωγική τους ηλικία όταν οι γυναικείες ορμόνες τις προστατεύουν από καρδιαγγειακά νοσήματα.

         

Η αρτηριακή πίεση είναι η δύναμη με την οποία το αίμα πιέζει τα τοιχώματα των αρτηριών μέσα στις οποίες κυκλοφορεί. Η πίεση δεν παραμένει ποτέ σταθερή κατά τη διάρκεια του 24ώρου. Όταν όμως οι τιμές της παραμένουν υψηλές για μεγάλο χρονικό διάστημα, σημαίνει ότι το άτομο πάσχει από υψηλή αρτηριακή πίεση (= υπέρταση). Η υπέρταση, που είναι μία από τις συχνότερες παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος, προκαλεί συμπτώματα πολύ σπάνια κι ανακαλύπτεται σε τυχαία μέτρηση της πίεσης. Οποιοσδήποτε μπορεί να εκδηλώσει υπέρταση ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο ή φυλή. Εκτιμάται ότι ένας στους τέσσερις ενήλικες έχουν υπέρταση, που όταν διαπιστωθεί παραμένει για την υπόλοιπη ζωή του ατόμου και χρειάζεται φαρμακευτική θεραπεία σε συνδυασμό με κατάλληλη διαιτητική αγωγή κι αλλαγές σε καθημερινές ανθυγιεινές συνήθειες (μείωση σωματικού βάρους, φαγητά χωρίς αλάτι, λίγο αλκοόλ και πολλή άσκηση). Η επίτευξη φυσιολογικής αρτηριακής πίεσης αποτρέπει τις επιπλοκές.

          Σύμφωνα με επίσημες αμερικανικές στατιστικές 50.000.000 ενήλικες έχουν υπέρταση. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 1.500.000 (ένας στους δέκα Έλληνες) είναι υπερτασικοί.

          Η πίεση αυξάνει τον κίνδυνο επιπλοκών τόσο από την καρδιά (έμφραγμα και καρδιακή ανεπάρκεια), όσο κι από τον εγκέφαλο (εγκεφαλικό επεισόδιο), τους νεφρούς (νεφρική ανεπάρκεια) και τα μάτια (υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια).

          Στο σακχαρώδη διαβήτη η υπέρταση είναι πολύ πιο συχνή από ότι θα περίμενε κανείς. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι τυχαίο. Υπάρχουν μηχανισμοί που ευνοούν την εμφάνιση της υπέρτασης στο διαβήτη, όπως π.χ. η βλαπτική επίδραση του διαβήτη στο ενδοθήλιο των αρτηριών κι εξ αυτού του λόγου, η μη έκκριση από το ενδοθήλιο αγγειοδιασταλτικών ουσιών κι ουσιών που παρεμποδίζουν τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων, με αποτέλεσμα την υπέρταση και την ευόδωση της αθηρωμάτωσης, ή η δημιουργία νεφροπάθειας (βλάβη του νεφρού με κύρια εκδήλωση την απώλεια λευκώματος) ενωρίς στην  πορεία της νόσου, στο διαβήτη τύπου 1 (ινσουλινοεξαρτώμενο) ή αργότερα, στο διαβήτη τύπου 2 (μη ινσουλινοεξαρτώμενο), με κύρια συνέπεια την υπέρταση, καθώς κι άλλοι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί. Ο συνδυασμός διαβήτη κι υπέρτασης οδηγεί στην ταχύτερη εμφάνιση νέων επιπλοκών και στην επιδείνωση των ήδη υπαρχουσών. Γι’αυτό είναι απαραίτητο στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη η πίεση να αντιμετωπίζεται επιθετικά και να μην ξεπερνά τα επίπεδα των 130/80mmHg.

         

Ο συνδυασμός σακχαρώδη διαβήτη κι υπέρτασης είναι πολύ «τοξικός» για την καρδιά και γενικότερα για το καρδιαγγειακό σύστημα. Η αντιμετώπισή τους επιβάλλεται να αρχίζει νωρίς, αμέσως με την διαπίστωση της παρουσίας τους, να είναι συνεχής κι αποφασιστική και φυσικά να συμπεριλαμβάνεται στη θεραπεία κι η αντιμετώπιση όλων των άλλων παραγόντων κινδύνου, που τυχόν να συνυπάρχουν σε αυτά τα άτομα.