Η καρδιά στην «τρίτη ηλικία»

Από τον Μιχάλη Κυριακίδη

Η

 καρδιά, όπως και τα άλλα όργανα στον άνθρωπο, επηρεάζεται με την ηλικία. Η λεγόμενη «τρίτη ηλικία» δεν έχει κάποια σταθερή χρονολογική έναρξη. Η βιολογική (πραγματική) ηλικία των ατόμων ποικίλει ευρύτατα.

Η γήρανση της καρδιάς εκδηλώνεται με συγκεκριμένες μεταβολές που είναι είτε άμεσα εμφανείς με συγκεκριμένα κλινικά συμπτώματα ή λανθάνουσες με συμπτώματα που εμφανίζονται σε περιπτώσεις που οι λειτουργικές της ανάγκες αυξάνονται.

Οι αρτηρίες προοδευτικά χάνουν την ελαστικότητά τους και γίνονται σκληρότερες. Το ίδιο συμβαίνει και με το μυ της καρδιάς (μυοκάρδιο), με αποτέλεσμα τη μειωμένη απόδοση της καρδιάς σαν αντλίας.  Η σκλήρυνση των αρτηριών αυξάνει την αρτηριακή πίεση (υπέρταση) που με τη σειρά της προκαλεί μείωση της λειτουργικής απόδοσης της καρδιάς (καρδιακή ανεπάρκεια) - που η επίπτωσή της στους υπερήλικες εκτινάσσεται στο 6-10%, ενώ υπολογίζεται στο 2% μεταξύ όλων των ηλικιών - αλλά και επιπτώσεις στον εγκέφαλο (ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια), στους νεφρούς (νεφρική ανεπάρκεια), στους οφθαλμούς (υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια) και σε άλλα όργανα.

Στους ηλικιωμένους η σκλήρυνση του τοιχώματος των αρτηριών μειώνει την ενδοτικότητά (ελαστικότητά) τους, με αποτέλεσμα το σφυγμικό κύμα να προκαλεί αύξηση της συστολικής («μεγάλης») πίεσης, η οποία με τη σειρά της αυξάνει το έργο της καρδιάς, με την εντονότερη (ισχυρότερη) συστολή της για την επιτέλεση του έργου της, που συνεπάγεται αυξημένες ενεργειακές απαιτήσεις του μυός της καρδιάς (μυοκαρδίου), με ενδεχόμενη συνέπεια την ισχαιμία (μειωμένη οξυγόνωση) του μυοκαρδίου. Χαρακτηριστικό εύρημα στους υπερήλικες είναι η χαμηλή διαστολική πίεση (η «μικρή» πίεση), που οφείλεται επίσης στη σκλήρυνση των αρτηριών.

Χαρακτηριστική είναι ακόμη η εύκολη μεταβολή της συστολικής πίεσης στους υπερήλικες, όπως η απότομη αύξησή της μετά από κάποια ψυχολογική ένταση (stress). Μπορεί δηλαδή, κάποιος με φυσιολογική αρτηριακή πίεση, με ή χωρίς αντιϋπερτασικά φάρμακα, να εμφανίσει απότομα μεγάλη αύξηση της συστολικής πίεσης μετά από ασήμαντες, κατά το μάλλον ή ήττον αιτίες, όπως η αργοπορία προσέλευσης στο σπίτι του/της συντρόφου ή των παιδιών. Η αύξηση αυτή της πίεσης (σαν αποτέλεσμα του stress) επανέρχεται από μόνη της στα φυσιολογικά (προηγούμενα) επίπεδα, μετά από ηρεμία μικρής περιόδου ή με τη βοήθεια ενός ήπιου ηρεμιστικού φαρμάκου.

Η στεφανιαία νόσος - που στους άνδρες εμφανίζεται νωρίς, ακόμη και με την έναρξη της μέσης ηλικίας - είναι σημαντικά αυξημένη στην τρίτη ηλικία, ακόμη και στις γυναίκες και πολλές φορές με εντονότερα συμπτώματα, ειδικά όταν συνυπάρχουν σε αυτές παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωσή της (σακχαρώδης διαβήτης, δυσλιπιδαιμία, κάπνισμα, κ.ά.). Έτσι, στην τρίτη ηλικία προκαλούνται συχνά εμφράγματα και αιφνίδιοι καρδιακοί θάνατοι, οφειλόμενοι στη στεφανιαία νόσο.

Σοβαρή παθολογική εξέλιξη στους υπερήλικες είναι οι εκφυλιστικές αλλοιώσεις των βαλβίδων της καρδιάς. Η συχνότερη αφορά την αορτική βαλβίδα και συνίσταται στη σκλήρυνση των πτυχών της βαλβίδας, την ατελή διάνοιξή τους και τη στένωση στο χώρο της εκροής του αίματος από την καρδιά (την αριστερή κοιλία) προς την αορτή. Η εξέλιξη αυτή είναι κακή και δυνητικά θανατηφόρος και απαιτεί την αντικατάσταση της αλλοιωμένης βαλβίδας με μία άλλη τεχνητή βαλβίδα. Μέχρι και πριν λίγα χρόνια ήταν απαραίτητη η εγχείρηση για την αντικατάσταση της αορτικής βαλβίδας. Οι εξελίξεις, όμως, στην καρδιολογία κατάφεραν να γίνει κατορθωτή η αντικατάσταση αυτή και μέσω περιφερικών αρτηριών με καθετήρες, αποφεύγοντας την εγχείρηση.

Οι αρρυθμίες είναι επίσης συχνές στα άτομα μεγάλης ηλικίας. Μία από τις συχνότερες αρρυθμίες που εμφανίζεται στα άτομα αυτά, είναι η κολπική μαρμαρυγή. Υπολογίζεται ότι σε άτομα μεγαλύτερα των 80 ετών, η συχνότητα της κολπικής μαρμαρυγής ανέρχεται στο 10%. Οι αιτίες της κολπικής μαρμαρυγής είναι πολλές και η αντιμετώπισή της εξαρτάται από το μηχανισμό της δημιουργίας της. Η κολπική μαρμαρυγή προδιαθέτει σε καρδιακή ανεπάρκεια. Άλλη συχνή επιπλοκή της κολπικής μαρμαρυγής είναι η δημιουργία θρόμβων μέσα στις κοιλότητες της καρδιάς (αριστερός κόλπος) και η εμβολή τους σε ζωτικά όργανα, όπως ο εγκέφαλος, με σοβαρότατες συνέπειες για τη ζωή των αρρώστων.